Voorjaarsnota

Tot zover het compliment van mijn fractie aan de bewindspersonen. Want er is onzes inziens ook echt wat mis met deze voorjaarsnota. En daarin staat mijn fractie bepaald niet alleen. Ook de Raad van State is kritisch over de voorjaarsnota. De Raad noemt de voorjaarsnota “onvoldoende onderbouwd” en waarschuwt voor het ontbreken van een structurele aanpak van de grote maatschappelijke opgaven. Volgens de Raad is het begrotingsbeleid te veel gericht op incidentele uitgaven en ontbreekt een duidelijke prioritering. Matthijs Bouman stelt in het Financieel Dagblad van 14 juni 2025 dat “de coalitie zich lijkt te verliezen in kortetermijnpolitiek, met een begroting die vooral gericht is op electorale cadeautjes in plaats van structurele hervormingen.”  We kunnen ons niet aan de indruk onttrekken dat de regering druk is met tientjes en honderdjes, maar nauwelijks met miljarden, omdat men daar kennelijk niet uitkomt. Het lijkt al of de coalitiepartijen de verkiezingen in het achterhoofd hadden: men investeert in de cadeautjes op de korte termijn; er is nauwelijks visie op de lange termijn.  

De voorjaarsnota valt des te meer tegen, omdat maandenlang bij inhoudelijke vragen aan de verschillende vakministers over het budget dat beschikbaar zou zijn voor hun plannen werd verwezen naar de voorjaarsnota: Stil maar, wacht maar, alles wordt nieuw met de voorjaarsnota. 

Mijn fractie had dan ook hooggespannen verwachtingen. Maar wat blijkt: de echte grote onderwerpen: woningbouw, klimaat, stikstof, enz. lijkt het kabinet voor zich uit te schuiven; het kabinet investeert vooral in koopkracht en andere ‘kleine zaken’. Verschuift nu alles naar de Miljoenennota met Prinsjesdag? 

• Is de minister het met deze analyse van de voorjaarsnota eens?  

• Waarom kiest het kabinet ervoor om meer uitgaven te doen die de korte termijn dienen, in plaats van structurele investeringen in de lange termijn? 

• Wat doet deze korte termijn investeringen in consumptieve uitgaven voor de inflatie? 

Investeringen in onderwijs 

Nederland heeft op de langere termijn echt grote uitdagingen. Door de vergrijzing krimpt de beroepsbevolking. Dit betekent de komende decennia structureel minder inkomsten uit de inkomstenbelasting, terwijl de kosten voor een aantal posten flink zullen stijgen. Zo zien we nu al dat de kosten voor de zorg en de AOW een groot gedeelte van het budget op zullen slokken. Daarbij komt het flink hogere budget dat we willen uitgeven aan defensie, de broodnodige investeringen in de infrastructuur - zowel nieuwe als onderhoud van de bestaande wegen, bruggen en rails - als de noodzakelijke investeringen omdat de klimaatdoelen zoals vastgelegd in de wet te bereiken en Nederland ook klaar te maken voor een situatie met een hogere zeespiegel, een lagere bodem en meer ruimte voor de uiterwaarden. Het CPB waarschuwt in zijn doorrekening van de voorjaarsnota dat het huidige beleid onvoldoende bijdraagt aan de houdbaarheid van de overheidsfinanciën op de lange termijn. Vooral de vergrijzing en de stijgende zorgkosten vragen om structurele hervormingen. Dit vraagt ook naar het oordeel van mijn fractie om investeringen in de lange termijn: investeringen in de kenniseconomie: in innovatie en onderwijs. De Onderwijsraad pleit in haar advies van mei 2025 voor een structurele verhoging van het onderwijsbudget, met name voor kansengelijkheid en digitale vaardigheden.  

Het schrappen in de onderwijskansenregeling staat haaks op deze aanbevelingen. In de schriftelijke ronde zijn hier vragen over gesteld door verschillende partijen.mijn collega’s van GroenLinks-PvdA. In de beantwoording van de minister geeft de minister aan dat hij niet weet hoeveel leerlingen worden getroffen. Hoe veel leerlingen worden getroffen. Ook is er geen onderzoek gedaan naar de gevolgen van het beëindigen van de onderwijskansenregeling. 

• Kan de minister aangeven waarom er gekozen wordt voor het schrappen van deze regeling terwijl het effect ervan niet duidelijk is?  

• Hoe reflecteert de minister op het effect op de middellange termijn van het schrappen van de onderwijskansenregeling? 

Koppeling ODA budget 

Mijn fractie acht het verstandig dat Europa en dus ook Nederland investeert in defensie. Gelet op de geopolitieke verhoudingen is het goed als Europa minder afhankelijk wordt van de Verenigde Staten; we kunnen helaas minder vertrouwen op de decennialange Trans-Atlantische band. Er is echter meer nodig dan investeren in defensie. Er moet ook geïnvesteerd worden in soft power. Dit zorgt voor stabiliteit in de wereld. Elke euro die in conflictpreventie wordt gestoken, bespaart honderd euro aan het oplossen van conflicten. En uiteraard is investeren in ontwikkelingssamenwerking goed omdat we iets van onze welvaart kunnen delen met hen die in nood zijn. Daarom heeft mijn collega Huizinga een motie ingediend bij het debat over de begroting van Buitenlandse handel en Ontwikkelingshulp om de ODA-gelden weer te koppelen aan de groei van het bruto nationaal inkomen. Deze motie is met een ruime meerderheid in deze Kamer aangenomen.  

De koppeling is 'teruggekomen' in de voorjaarsnota, maar wel zo zuinig mogelijk. Allereerst is de koppeling flink versoberd: de 0,7 procent van het bruto nationaal inkomen, het streefgetal uit de internationale afspraak waar Nederland zich aan heeft gecommitteerd, is definitief losgelaten in de nieuwe formule. Dat is niet waar een groot deel van deze Kamer om heeft gevraagd: de motie vroeg om herstel van de huidige begrotingssystematiek. Niet om creatief boekhouden op het ODA-budget. Ookook hierover zijn vragen gesteld in de schriftelijke ronde. 

Ook vindt er maar beperkte compensatie plaats voor de periode waarin de koppeling is losgelaten. Door het gat dat inmiddels is ontstaan niet te dichten, zal het ODA-budget structureel beneden peil blijven en is er geen ruimte om incidentele tegenvallers op te vangen. Daarbij leest mijn fractie dat er slechts gedeeltelijk is gecompenseerd voor inflatie. Dit alles bij elkaar loopt op tot een extra bezuiniging van € 2,6 miljard in 2029, zo rekende het Reformatorisch Dagblad.  

Kortom, de impact van ontwikkelingssamenwerking blijft beperkt, terwijl de geopolitieke noodzaak juist toeneemt.”  

• Is de minister het met mijn fractie eens dat investeren in ontwikkelingssamenwerking bijdraagt aan een veiligere wereld en dat Nederland zich moet inspannen om aan internationale afspraken, die dit bevorderen, te voldoen? 

• Erkent de minister dat het ODA budget effectief daalt naar rond de 0,4-0,45% van het bni.  

• Zo ja, waarom kiest het kabinet voor zo’n smalle interpretatie van de ODA gelden aan het bruto nationaal inkomen waarbij het internationaal afgesproken streefpercentage 0,7% definitief wordt losgelaten?Erkent de minister dat het ODA budget effectief daalt naar rond de 0,4-0,45% van het bni? 

• Zo ja, waarom kiest het kabinet voor zo’n smalle interpretatie van de ODA gelden aan het bruto nationaal inkomen waarbij het internationaal afgesproken streefpercentage 0,7% definitief wordt losgelaten? 

• Kan de minister uitleggen hoe hij vindt dat hij met deze nieuwe versoberde koppeling invulling geeft aan een duidelijke oproep uit deze Kamer om de oorspronkelijke koppeling te herstellen? 

OV - Bezuiniging van 335 miljoen op OV 

Zoals te verwachten wordt er bij een voorjaarsnota die vooral successen op de korte termijn wil incasseren weinig geïnvesteerd in de structurele bereikbaarheid van grote delen van ons land. De geplande bezuiniging van € 110 miljoen op het openbaar vervoer in de grote steden blijft overeind staan. Dat kan op den duur leiden tot twintig procent minder busvervoer, en dat terwijl het openbaar vervoer in Nederland de afgelopen jaren al flink verschraald is. In totaal lopen de bezuinigingen van dit kabinet op het ov in Nederland op tot € 335 miljoen per jaar. Met het oog op de lange termijn, wederom, wordt het dan wel heel ingewikkeld om betrouwbaar openbaar vervoer in Nederland te behouden. De recente stakingen bij de NS maakten weer duidelijk hoe cruciaal het openbaar vervoer is voor grote groepen mensen om van A naar B te komen. Dat vraagt dus echt om structurele investeringen om ons openbaar vervoer overeind te houden. Als we nu niet investeren, volgt de rekening in de toekomst.

• Hoe toekomstbestendig acht de minister de begroting van IenW? Is hij voornemens om in de augustusbesluitvorming meer structurele middelen vrij te maken voor openbaar vervoer en bereikbaarheid? 

• Is bekend wat op lange termijn de economische gevolgen zijn van deze verschraling van het openbaar vervoer en de verminderde mobiliteit die daarvan het gevolg is?  

• Kan de minister toezeggen dat te onderzoeken en de resultaten mee te nemen bij de augustusbesluitvorming? 

Asiel 

Ten slotte, wil ik nog kort stilstaan bij de kosten van de asielopvang. In de vorige week verschenen Stand van de Uitvoering heeft het COA aangegeven dat met structurele financiering de kosten van de asielopvang fors omlaag kunnen. Dat moet deze minister van Financiën toch aanspreken. Bij het debat over de begroting 2025 van het ministerie van Asiel en Migratie heeft deze Kamer een door mijn fractiegenoot Huizinga ingediende motie aangenomen. Daarin wordt de regering verzocht om de structurele financiering van de vaste voorraad van 41.000 opvangplekken te garanderen. De uitvoering van deze motie is door de regering niet bij de Voorjaarsnota betrokken, want daarbij is enkel incidenteel geld vrijgemaakt voor het COA. 

• Kan de minister toelichten welke besparing structurele financiering van het COA met zich mee zou brengen? 

• Kan de minister toezeggen om structurele financiering voor de asielketen onderwerp te maken van de augustusbesluitvorming?  

We zien uit naar de beantwoording van onze vragen.